Dr. Pashko R. Camaj,
Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik *
Covid dhe viruset ‟endemike”
Shtatë muaj pasi vaksinat COVID u bënë të disponueshme, më shumë se dyzet e pesë përqind e të rriturve amerikanë nuk janë vaksinuar plotësisht. Por këto numra vetëm, nuk tregojnë historinë e plotë, nivelet e vaksinimit ndryshojnë shumë në të gjithë Shtetet e Bashkuara (Sh.B.A), dhe kështu variante te virusit më ngjitëse po përpiqen të përhapen në disa vende ndërsa shkaktojnë dëme të vërteta në të tjerët.
Mospërputhjet në normat e imunizimit janë të dukshme, për shembull, norma e shtetit Vermont është afërsisht dyfishi i shtetit Misisipit, ku pothuajse gjashtëdhjetë përqind e të rriturve nuk janë plotësisht të imunizuar. Ky portret i errët i imunitetit ndaj koronavirusit do të formësojë të ardhmen tonë ndërsa Sh.B.A. perpiqen të vendosin COVID-19 nën kontroll. Pas infektimit me virus, vaksinimit, ose të dyja, të paktën njëqind e shtatëdhjetë milion amerikanë kanë fituar një formë të imunitetit. Globalisht, ky portret është edhe më i errët, ku nivelet e vaksinimit në shumë vende dhe rajone janë jashtëzakonisht të ulëta.
Variantet e reja SARS-CoV-2 siç është Delta, e bëjnë një mundësi të veçantë perspektivën e një të ardhmeje afatgjatë me COVID. Hezitimi ndaj vaksinave në vende të tilla si Sh.B.A., dhe mungesa e qasjes në vaksina në shumë pjesë të botës, e bëjnë shumë të mundshme që vetë virusi të jetë këtu për të qëndruar.
Çrrënjosja e viruseve nuk arrihet lehtë. Në fakt, lija është i vetmi virus njerëzor që është çrrënjosur ndonjëherë. Ajo u eliminua me sukses në 1980, pas një fushate të gjatë vaksinimi; çrrënjosja globale e poliomelitit, një tjetër virus ngjitës, është në fazën e tij të fundit. Në Sh.B.A., vaksinat e fëmijërisë kanë krijuar imunitet të tufave kundër viruseve të zakonshme të mëparshme si fruthi dhe shytat, duke i kufizuar ato në shpërthime të rastit dhe të kontrollueshme. Ne do të dëshironim që edhe koronavirusi të mposhtet e të shkojë në kujtesën historike. Megjithatë, kujtesa imune nuk zgjat gjithmonë, veçanërisht për një virus që ndryshon siç është SARS-CoV-2.
Dhënia e kohës dhe hapësirës virusit për të ‘tjerrë’ nuk na jep pothuajse asnjë shans që SARS-CoV-2 të çrrënjoset. Siç e dimë, shumica e viruseve, duke përfshirë disa koronavirusë sezonalë që shkaktojnë ftohje të zakonshme, si dhe viruse të tjera, që shkaktojnë gripin, nuk janë çrrënjosur. Këto viruse përshkruhen si ‟endemike”, një term që rrjedh nga fjala greke éndēmos, që do të thotë ‟te njerëzit”. Viruset endemike qarkullojnë vazhdimisht, zakonisht në nivele të ulëta, por me shpërthime të rastit, më të rënda. Këto viruse nuk mbyllen me karantina dhe urdhra për të qëndruar në shtëpi, ne thjesht jetojmë me ta. Po sikur SARS-CoV-2 të bëhet si një prej këtyre viruseve që ndodh sezonalisht, dhe nëse po, si mund të duket të jetosh me endemine e SARS-CoV-2?
Përgjigja për këtë pyetje do të varet nga një numër gjërash, forca e sistemit tonë imunitar për të ‟kujtuar” këtë virus, efektiviteti i vaksinës kundër tij, imuniteti që do të zbehet me rritjen e varianteve të tilla si Delta. Si do të ndikojnë këta faktorë në cenueshmërinë tonë ndaj ri-infeksioneve? Ne kemi filluar të mësojmë përgjigjet e disa prej këtyre pyetjeve dhe të marrim një kuptim të asaj që mund të na presë në vitet që vijnë.
Funksionimi i sistemit imunitar
Antitrupat nuk janë gjithmonë linja e parë në mbrojtjen tonë imune. Kur qelizat tona hasin një virus të ri, ato së pari reagojnë me anë të të ashtuquajturit sistem imunitar ‟të lindur” i cili mbyll shumë infeksione fillestare shpejt, para se të rriten jashtë kontrollit. Kjo përgjigje fillestare është jo specifike dhe për pjesën më të madhe, është e njëjtë për çdo patogjen, roman apo të njohur. Vetëm disa ditë më vonë sistemi imunitar ‟adaptues” – departi i kujtesës imune – fillon te aktivizohet. Një pjesë e kësaj rritjeje përfshin qelizat B dhe T, të cilat bëjnë antitrupa. Trupat tanë prodhojnë miliona qeliza B dhe T, secila e akorduar, në një mënyrë të rastësishme, për të bërë një lloj tjetër të antitrupave. Këta antitrupa janë aq të ndryshëm saqë njeriu do të përputhet në mënyrë të pashmangshme me çfarëdo patogjen që mund të na infektojë. Gjatë një infeksioni, qelizat B që janë shumë të përshtatshme për pushtuesin e ri, marrin një sinjal për t’u shumëzuar. Antitrupat që ata prodhojnë qarkullojnë në gjak, duke u lidhur me viruset dhe duke i shkatërruar ato.
Përgjigja e antitrupave e frymëzuar nga një ekspozim fillestar i SARS-CoV-2 mund të mbrojë nga infeksionet pasuese për disa kohë. Prandaj, një pyetje e rëndësishme pa përgjigje në lidhje me SARS-CoV-2 është sa do të zgjasin antitrupat ndaj COVID-19. Për SARS-CoV-2, posaçërisht, është shumë herët për ta ditur. Por studimet afatgjata të të afërmve të saj, viruset që shkaktojnë SARS dhe MERS, kanë zbuluar se nivelet e antitrupave mund të bien në mënyrë të dukshme në dy ose tre vjet pas një infeksioni. Koha mund të gërryejë dhe nivelet e antitrupave ndaj COVID. Antitrupat kundër viruseve të caktuara, të tilla si fruthi, shytat, rubeola dhe lisë, vazhdojnë në nivele jashtëzakonisht të qëndrueshme për shumë dekada, është për shkak të kësaj këmbënguljeje që ne mund t’i rezistojmë këtyre sëmundjeve gjatë gjithë jetës sonë. Por, erozioni gradual i niveleve të antitrupave në gjak mund të ulë mbrojtjen dhe të na bëjë të prekshëm nga ri-infektimi.
Sugjerimet e studimeve
Kohët e fundit, studime në shkallë të gjerë kanë filluar të përcaktojnë sasinë e frekuencës së ri-infektimit të coronavirusit. Studimet e hershme sugjerojnë, nivelet e ri-infektimit duket të jenë shumë të ulëta. Këto studime tregojnë se disa muaj pas testimit pozitiv për COVID-19, të rriturit kanë tetëdhjetë përqind më pak të ngjarë të ri-infektohen nga virusi. E rëndësishmja, kur ndodhin ri-infeksionet, ato ka të ngjarë të jenë të lehta ose plotësisht asimptomatike edhe nëse virusi fiton një këmbë në trup, rezistenca mund të kufizojë efektet e tij. E njëjta perspektivë vlen për të ashtuquajturat ‘thyerja e vaksinave,’ infeksione që ndodhin tek individët plotësisht të vaksinuar. Megjithëse pa dyshim ndodhin infeksione tek të vaksinuarit, këto raste, si ri-infektimet, ka shumë më tepër të ngjarë të jenë të lehta ose asimptomatike.
Sipas Qendres për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, midis njëqind e gjasgtëdhjetë e tre milion të Sh.B.A.-së (49.3%) plotësisht të vaksinuar, kishte vetëm rreth dhjetë mijë infeksione në të vaksinuarit. Vetëm një mijë prej tyre rezultuan në shtrim në spital, domethëne vetëm një në njëqind mijë individë të vaksinuar u shtruan në spital me COVID gjatë asaj periudhe. Pothuajse të gjitha vdekjet nga COVID-19 në Sh.B.A tani janë të shmangshme. Të dhënat shkencore sugjerojnë se më shumë se 99% e vdekjeve nga COVID në muajt e fundit ishin midis amerikanëve që nuk ishin vaksinuar plotësisht, një zbulim kaq i jashtëzakonshëm sa që dikush mund të vërë në dyshim saktësinë e tij nëse statistika të ngjashme nuk do të raportoheshin në studim pas studimi. Sot, raportet e ri-infeksioneve dhe përparimet e vaksinave priren të vijnë si një befasi e frikshme. Por ata do të ndjehen gjithnjë e më normalë ndërsa faza akute e pandemisë po mbyllet. Pavarësisht suksesit spektakolar të vaksinave, shanset grumbullohen kundër çrrënjosjes apo edhe një imuniteti global të tufës, virusi është shumë i përhapur dhe i transmetueshëm për këtë të ndodhë. Pra, marrëdhënia jonë me virusin mund të ndryshojë rrënjësisht.
Një vit e gjysmë më parë, ne ishim ishullorë të verbër nga një pushtues i ri. Ndërsa rezistenca jonë imune kolektive rritet, sidoqoftë COVID mund të kalojë nga një pandemi në një kërcënim endemik. Virusi mund të vazhdojë të qarkullojë në nivele të ulëta, por përhapja e tij do të jetë më e ngadaltë dhe shumica e infeksioneve do të jenë më pak të rënda.
Në një botë me COVID endemik, ju mund të kapni virusin, ose të vaksinoheni çdo vit me një përforcues me me vaksinen kundra gripit. Me siguri do të ketë sezone COVID, si sezonet e gripit, në dimër. Çdo disa vjet, ndërsa akumulohen variante të reja, një sezon mund të jetë veçanërisht i keq. Mund të infektojë kryesisht fëmijë të pavaksinuar të cilët shpesh kanë infeksione asimptomatike dhe pothuajse kurrë nuk zhvillojnë simptoma të rënda dhe të shkaktojë infeksione të lehta rastësore tek të rriturit e vaksinuar. Disa grupe, të tilla si të moshuarit dhe të dëmtuarit nga imuniteti, do të jenë akoma në rrezik më të lartë për komplikime të rënda, të prekurit mund të vdesin nga COVID-19 ashtu si vdesin nga gripi dhe pneumonia sot. Por rreziqet do të jenë më të ulëta për individët që kanë një farë rezistence imune.
Për shumicën prej nesh, COVID mund të bëhet një armik i njohur, si gripi sezonal, një nga rreziqet e njohura në të gjithë botën për jetën e përditshme.
* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës –VATRA.
/Telegrafi/
About Author
